Harezmi Hayatı
Harezmi Hayatı
Cebir Biliminin Kurucusu El Harezmi (770-840) Diğer Adı:Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El-Harezmi
Özbekistan'da doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Hayatı
hakında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Batı bilim dünyasında en
sürekli, en derin etkiler bırakmış matematikçi olarak tanınmıştır. El
Harezmi'nin en çok ilgi gören eserleri Kitabü'l muhtasar fi'l Cebr ve'l
Mukabele ve Kitabü'l muhtasar fi Hisabü'l Hindi dir.
Harezmi,
doğu bilim dünyasında cebir ilmine ilişkin ilk eser yazan kişidir. Bu
bilim dalı daha önce az çok işlenmiş ve kısmen geometriden ayrı bir
ilim dalı olmaya başlamıştı. Birinci dereceden denklemler
çözülebiliyordu, hatta hesaplama metodlarıyla ikinci dereceden
denklemlere çözüm bulunuyordu. Fakat henüz ikinci derece denklemlerin
köklerini bulma yöntemi geliştirilmemişti.
İşte El Harezmi'nin El
Cebr ve'l Mukabele kitabı ikinci dereceden denklemlerin çözüm yolunu
sistemli olarak işleyen ilk eser niteliğindedir ve 600 yıldan uzun bir
süre (15. yüzyıla kadar) el üstünde tutulmasının nedeni de budur.
Harezmi'nin Denklem Grupları:
El Harezmi, adı geçen eserinde denklemleri iki grupta toplamaktadır:
Birinci grupta, çözümleri derhal bulunabilen bizim bugünkü sembollerle ifade edersek
x2 = ax x2 = n ax = n
şeklindeki denklemlerdir.
Bunların çözüm kurallarını gösterdiktren sonra El- Harezmi ikinci denklem grubuna geçer
x2 + ax = n x2 + n = ax ax + n = x2
ve bunların çözümünü bugün bildiğimiz metodla yapar..
Bu kitapta ayrıca, ikinci dereceden denklemlerin hangi durumlarda iki kökünün
hangi durumlarda çift kökünün olacağını ve hangi durumlarda denklemin
reel kökü olamayacağını çok açık bir şekilde belirtmiştir. Bu kuralları
bir öğretmen yeteneğiyle ortaya koyduktan sonra El Harezmi
bu kuralları geometrik olarak ispatlamıştır.Harezmi'nin bu eseri
matematik tarihi bakımından çok önemli gelişmelere dayanak ve başlangıç
olmuş 600 yıldan biraz daha fazla (15. y.y. sonuna kadar) matematik
öğretimi için temel sayılmıştır. Eser, Endülüs medreseleri aracılığıyla
Batı'ya geçmiştir. İlk Latince çevirisi 1183'te yapılmıştır. Roger
Bacon, Fibonacci gibi bilim adamaları eseri hayranlıkla incelemişler ve
kendi öğretilerinde bu eserden faydalanmışlardır.1486 yılında Leipzig
Üniversitesi'nde okutulmaya başlanmıştır.1598 -1599 yıllarında hala
cebir biliminde tek kaynak Harezmi'nin bu eseri idi.
El Harezmi
matematiğin yanısıra astronomi ve coğrafya ilimlerinde de eserler
vermiştir. Astronomik cetvellerle ilgili kitaplar yazmış ve bu eserler
12. y.y. da Latince' ye çevrilmiştir. Bunu yanısıra Ptolemy'nin
coğrafya kitabını düzeltmelerle yeniden yazmış, 70 tane bilim adamıyla
birlikte çalışarak 830 yılında bir dünya haritası çizmiştir. Dünyanın
çevresini ve hacmini hesaplama çalışmalarında yer almıştır. Güneş
saatleri, usturlaplar ve saatler üzerine yazılmış eserleri de vardır.
Harezmi matematik buluşları
Harezmî, IX. yüzyılda yaşayan ve cebir alanında ilk kez eser yazan Müslüman Türk matematik, coğrafya ve astronomi alimidir. Harezmî 780 yılında Harezm’de doğmuştur.İlim öğrenmek amacıyla, kendi döneminin ilim merkezi olan Bağdat’a gitti.
Bağdat’taki bilimler akademisi Darülhikme’de görev alan Harezmî, matematik, astronomi ve coğrafya alanında değerli çalışmalar yaptı.
Harezmî, ilk defa, birinci ve ikinci dereceden denklemleri analitik metotla; bir bilinmeyenli denklemleri de cebirsel ve geometrik metotlarla çözmenin kural ve yöntemlerini tespit etti. Matematikte ilk kez sıfır rakamını kullanan Harezmî, cebir bilimini metodik ve sistematik olarak ortaya koydu. Kendisinden önceki cebire ait konuları, yine ilk kez ‘cebir’ adı altında sistemleştirdi.
Harezmî, matematik, astronomi ve coğrafya alanında çok sayıda eser yazdı. Yeryüzünün çapına ait hesaplarını Kitâbu Sûreti’l-Arz adlı kitabında topladı. Bu eserde, Nil Nehri’nin kaynağını açıklayan Harezmî, Batlamyus’un astronomik cetvellerini de düzeltti. Güneş ve ay tutulmasına dair incelemelerini topladığı Zîcü’l-Harezmî adlı eserinde ise, astronomi için gerekli trigonometri bilgi ve cetvellerini de verdi. Harezmî, 850 yılında Bağdat’ta vefat etti. Üç oğlu olup, hepsi de matematik ilmi üzerinde ciddi çalışmalarıyla tanınır.
Harezminin Eserleri:
Harezmi’nin matematik, astronomi ve coğrafya alanında yazdığı birçok eserinden bazıları şunlardır;
1) Kitab fil-Hisab:
2) Kitabu Cedavil-in-Nücûm ve Harekatiha
3) Kitab-ul-Muhtasar fil-Hisab-il-Hindi:
4) Kitab-ül-Muhtasar fi Hisab-il-Cebri vel-Mukabele:
5) Kitabun fil Coğrafya,
6) Kitabün fil-Hisab vel-Hendese vel-Mûsiki,
7) Kitabun fit-Tarikati Marifet-il-Vakt bi Vesatat-iş-Şems,
8) Sun-il-Usturlab,
9) Kitabun fil-Cem’ivet-Tarh,
10) Kitab-ut-Tarih,
11) Kitabu-Sûret-il-Erdi ve Coğrafiyyetiha,
12) Kitab-ül-Macisti,
13) Kitabu Zic-il-Harezmi,
14) Kitabu Takvim-il-Büldan
harezmi , harezmi matematik denklemi , harezmi hayatı ,harezmi eserleri ,harezmi kişiliği...
Hiç yorum yok: